Một cách nhìn khác về nguy cơ lạm phát cao ở Mỹ

Biếm họa về tình trạng lạm phát tại Mỹ.

Dù hội tụ đủ cả hai yếu tố gây lạm phát cao, tới thời điểm này, nước Mỹ mới chỉ chứng kiến tốc độ tăng giá khá nhẹ nhàng

Nhiều
người tin rằng, với chính sách tiền tệ nới lỏng và thâm hụt ngân sách
khổng lồ như hiện nay, nước Mỹ đang đối mặt với nguy cơ tới một lúc nào
đó sẽ phải gánh chịu lạm phát ngoài tầm kiểm soát.

Tuy
nhiên, trong một bài phân tích mới đây đăng trên tờ New York Times,
giáo sư kinh tế học N. Gregory Mankiw thuộc Đại học Havard, từng là cố
vấn kinh tế của cựu Tổng thống George W. Bush, đã đưa ra một cách nhìn
mới. Bài viết cho rằng, lạm phát cao có thể xảy ra ở Mỹ trong thời gian
tới, nhưng không phải là kết quả trực tiếp từ chính sách tiền tệ và tài
khóa hiện nay của nước này.

Giáo
sư Mankiw bắt đầu bài viết bằng cách đưa ra những nguyên tắc đầu tiên
về lạm phát. Một bài học cơ bản của kinh tế học là giá cả tăng khi
chính phủ tạo ra một lượng tiền dư thừa trong nền kinh tế. Nói cách
khác, lạm phát xảy ra khi trong nền kinh tế có quá nhiều tiền và quá ít
hàng hóa.

Một
bài học nữa là chính phủ phải dùng tới biện pháp tăng nhanh cung tiền
khi đối mặt với những vấn đề về tài khóa. Khi chính phủ chi tiêu vượt
quá tiền thuế thu về, các nhà hoạch định chính sách đôi khi phải gõ cửa
ngân hàng trung ương, yêu cầu in thêm tiền để bù đắp cho thâm hụt ngân
sách.

Hai bài
học này đã được sử dụng phổ biến để lý giải những mức “siêu lạm phát”
vào hàng kỷ lục trong lịch sử, như những gì nước Đức đã trải qua vào
thập niên 1920 hay Zimbabwe gặp phải cách đây chưa lâu.

Vậy liệu có chuyện nước Mỹ cũng sẽ đi vào con đường này?

Đúng
là nước Mỹ đang gánh khoản thâm hụt ngân sách khổng lồ và có tốc độ
tăng trưởng cung tiền ở mức cao. Thâm hụt ngân sách liên bang của Mỹ
trong quý đầu tiên của năm tài khóa 2010 lên tới 390 tỷ USD, tương
đương với 11% GDP. Cách đây vài năm, ít ai có thể tưởng tượng ra nổi
mức thâm hụt này.

Cục
Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) cũng đang in tiền với tốc độ nhanh chóng.
Lượng tiền trong lưu thông và dự trữ của các ngân hàng - lượng tiền mà
ngân hàng trung ương kiểm soát trực tiếp nhất - tại nước này trong vòng
2 năm qua đã tăng hơn gấp đôi.

Tuy
nhiên, dù hội tụ đủ cả hai yếu tố gây lạm phát cao nói trên, tới thời
điểm này, nước Mỹ mới chỉ chứng kiến tốc độ tăng giá khá nhẹ nhàng.
Thống kê cho thấy, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) lõi - không tính tới giá
lương thực và năng lượng - tại Mỹ tăng chưa đầy 2%. Lãi suất dài hạn
trên thị trường vẫn duy trì ở mức thấp, cho thấy giới đầu tư trái phiếu
tại Mỹ chưa quá lo ngại về lạm phát.

Lý do tại sao?

Một
phần của câu trả lời ở đây là, mặc dù nước Mỹ có thâm hụt ngân sách cao
và tăng trưởng cung tiền mạnh, nhưng vấn đề này lại không phải là
nguyên nhân của vấn đề kia. FED in tiền không phải để cung cấp cho hoạt
động chi tiêu của Chính phủ Mỹ, mà là để giải cứu hệ thống tài chinh và
vực dậy nền kinh tế nước này.

Ngoài
ra, các ngân hàng tại Mỹ đã giữ phần lớn lượng cung tiền mới trong dự
trữ. Trong điều kiện bình thường, khi FED tăng cung tiền, các ngân hàng
thường sử dụng số tiền đó để cho vay, làm các lượng tiền khác tăng lên.
Tuy nhiên, ở thời gian hiện nay thì khác. Với việc các ngân hàng có xu
hướng găm giữ tiền nhàn rỗi, lượng tiền M2 (bao gồm tiền trong lưu
thông, tiền trong các tài khoản séc và tiết kiệm) trong hai năm qua chỉ
tăng với tốc độ hàng năm 6%.

Khi
nền kinh tế phục hồi, các ngân hàng có thể bắt đầu cho vay một phần
trong dự trữ của họ. Điều này có thể dẫn tới sự tăng trưởng nhanh chóng
hơn của lượng cung tiền trên diện rộng, và rốt cục là lạm phát. Nhưng
FED có những công cụ cần thiết để ngăn chặn điều này.

Thứ
nhất, FED có thể bán ra một phần lớn danh mục các loại chứng khoán đảm
bảo bằng các khoản vay địa ốc và các tài sản khác mà FED đã mua vào
trong hai năm qua. Khi các nhà đầu tư của khối tư nhân mua vào các loại
tài sản này, họ sẽ hút bớt lượng tiền dự trữ trong các ngân hàng và
chuyển số tiền này sang FED.

Thứ
hai, với sự điều chỉnh luật vào tháng 10/2008, FED đã có thêm một công
cụ mới: ngân hàng trung ương này có thể trả lãi suất đối với dự trữ của
các ngân hàng thương mại. Trong điều kiện lãi suất tại Mỹ gần mức 0%
hiện nay, công cụ này hầu như chẳng có ý nghĩa gì. Tuy nhiên, khi nền
kinh tế phục hồi và lãi suất tăng, FED có thể tăng lãi suất trả cho các
khoản dự trữ của các ngân hàng thương mại. Mức lãi suất cao dành cho dự
trữ hơn sẽ giúp hạn chế việc các ngân hàng cho vay, qua đó hạn chế sự
gia tăng mạnh của cung tiền và lạm phát.

Tuy
nhiên, liệu Chủ tịch FED Ben Bernanke có sử dụng triệt để được những
công cụ này khi cần thiết? Nhiều khả năng là ông Bernanke và các đồng
nghiệp của ông có khả năng làm được việc này, nhưng vẫn có nhiều lý do
để người ta nghi ngờ.

Trước
hết, lạm phát ở tốc độ vừa phải cũng không phải là chuyện gì quá tệ
hại. FED có thể sẽ để cho giá cả tăng lên, qua đó làm giảm lãi suất vay
vốn thực tế, kích thích nền kinh tế đang ốm yếu của Mỹ. Rủi ro ở đây là
cần xác định rõ mức độ lạm phát thế nào là vừa đủ để hỗ trợ tăng trưởng
mà lại không vượt khỏi tầm kiểm soát. Công việc này không hề dễ dàng.

Thứ
hai, FED rất dễ đánh giá quá cao tiềm năng tăng trưởng của nền kinh tế.
Trong bối cảnh thâm hụt ngân sách cao như hiện nay, nhiều khả năng Tổng
thống Barack Obama sẽ tăng nhiều khoản thuế trong vài năm tới. Thuế
tăng đồng nghĩa với việc người lao động và các doanh nghiệp tìm thấy ít
sự khuyến khích hơn, do đó sản lượng tiềm năng của nền kinh tế sẽ giảm.
Nếu FED không lường được sự thay đổi này, FED có thể sử dụng “quá liều”
cách thức kích thích tăng trưởng bằng lạm phát nói trên, đẩy tốc độ lạm
phát leo thang mạnh.

Cuối
cùng, thậm chí cả khi FED cam kết giữ lạm phát thấp và nhận thức được
những thách thức phía trước, các chính trị gia có thể gây cản trở đối
với những lựa chọn chính sách của FED. Việc tăng lãi suất để giải quyết
những áp lực lạm phát đang treo lơ lửng không phải là một biện pháp
được ưa chuộng, và sau cuộc khủng hoảng tài chính gần đây, FED không
thể thu hút được nhiều sự ủng hộ cho lựa chọn này. Khi nền kinh tế phục
hồi, việc phản ứng nhanh và đẩy đủ trước những mối đe dọa lạm phát cũng
có thể gặp khó khăn trước sự phản đối của dư luận.

Trái
phiếu kho bạc Mỹ kỳ hạn 30 năm với mức lãi suất chưa đầy 5% hiện vẫn
bán chạy. Điều này cho thấy, các nhà đầu tư trái phiếu tin rằng, FED sẽ
giữ được những rủi ro lạm phát trong tầm kiểm soát, và có thể họ đúng.
Nhưng vì chính sách tài khóa và tiền tệ của Mỹ hiện nay là chưa từng có
tiền lệ, thật khó để khẳng định là ai sẽ đúng.