Người buôn tiền thời mở cửa

10
năm ròng, cả khi ở vị trí quản lý, Trương Văn Phước được sống trong sự
chóng mặt, căng thẳng, áp lực và cả mê hoặc của một dealer ngoại tệ.

Hà Nội, một ngày cuối năm, góc cà phê vắng, người đàn ông mắt long lanh nhớ về quãng thời gian sôi nổi nhất của đời mình

Hà
Nội, một ngày cuối năm, góc cà phê vắng, người đàn ông tóc hoa râm mắt
long lanh nhớ về quãng thời gian sôi nổi nhất của đời mình...

Đó
là “ông tỷ giá”, theo cách gọi thân mật của cánh phóng viên tài chính.
Còn hai mươi năm về trước, bạn bè quen gọi ông là người buôn tiền, hay
một dealer ngoại tệ chuyên nghiệp. Bản thân ông, trước sau như một, dù
ở vị trí nào, công việc nào, niềm đam mê lớn nhất của cuộc đời vẫn là
tỷ giá.

Từ vị trí của cơ hội…

Một
kẻ ngoại đạo. Trương Văn Phước đến với lĩnh vực tài chính, ngân hàng
bằng lưng vốn của một cử nhân chuyên toán. Đó là năm 1982. Nhanh nhẹn,
nhiệt tình và thêm chút may mắn, anh công chức trẻ được tín nhiệm và
trở thành thư ký của Giám đốc Ngân hàng Nhà nước Chi nhánh tỉnh Long An
– một vị trí của cơ hội.

Cơ hội để được học. Cơ hội cho người biết mình không biết những gì. Cơ hội để mon men tìm đường đến với những điều chưa biết.

Những
ngày theo chân lãnh đạo tới miền xa của vùng Đồng Tháp Mười, lần đầu
tiên trong đời ông được hiểu một cách cụ thể giá trị của đồng vốn đối
với người nông dân, cách đưa nó đến với họ và quản lý như thế nào để an
toàn, hiệu quả… Nhiều người về sau quen thân với ông cho rằng: ông
Phước bắt đầu hiểu tín dụng ngân hàng bằng những trải nghiệm đó, những
bài học đầu tiên của ông không phải ở giảng đường, mà từ ruộng đồng.

Là
cơ hội lớn khi anh thư ký có điều kiện thường xuyên tiếp cận các cuộc
họp bàn quan trọng của lãnh đạo tỉnh Long An. Lúc bấy giờ, Long An là
tỉnh đầu tiên được lựa chọn thí điểm cơ chế một giá. Quan điểm đổi mới
hoạt động sản xuất, kinh doanh đặt ra tại đây từ năm 1983, thực sự mới
mẻ với kẻ ngoại đạo này. Tố chất của một cử nhân toán học, chuyên về
lĩnh vực điều kiện tối ưu hóa giúp Phước nhanh chóng nắm bắt các vấn đề.

Lợi
thế về kiến thức toán học cùng vốn tiếng Anh khá cũng giúp ông nắm cơ
hội để trao đổi chuyên môn với người trong ngành, khi ông giúp bồi
dưỡng kiến thức toán học cho một số cán bộ ngân hàng, đăng ký thi vào
đại học ngân hàng khoa tại chức hoặc chuyên tu. Con đường tự học giúp
ông khẳng định mình tại các khóa quy hoạch cán bộ. Từ thư ký Giám đốc,
sau hai năm nhập ngũ, năm 1988 anh cán bộ trẻ trở về với vị trí quyền
Trưởng phòng Ngoại hối Ngân hàng Nhà nước tỉnh Long An.

Sau
6 năm phấn đấu, tưởng như thành công đến nhanh với một cán bộ trẻ.
Nhưng con đường Trương Văn Phước đi về sau có những ngã rẽ bất ngờ…

… đến câu nói của một người thầy

“Nếu
không có một sự cố trong đời thì có lẽ tôi đã đi ở một con đường khác.
Năm 1990, bà xã tôi bị tai nạn mất, con nhỏ mới 4 tuổi. Hai bố con bơ
vơ bởi từ miền Trung vào Nam lập nghiệp có mấy ai thân thích. Từ sự cố
đó, tôi quyết định lên Tp.HCM. Nhưng chưa biết đi đâu, làm gì”, ông
Phước kể lại.

Một
lần chạy xe trên đường Hàm Nghi, mông lung và chợt nhớ tới nguyên Thống
đốc Ngân hàng Nhà nước Trần Dương, người từng quen biết với ông giám
đốc mà mình làm thư ký, ông nảy sinh ý “liều”: 12h trưa, tìm nhà gõ
cửa, nhờ xin việc. Bước khởi đầu của một dealer chuyên nghiệp bắt đầu
từ đây.

Trương
Văn Phước được giới thiệu và được nhận về Phòng Kinh tế kế hoạch và
Kinh doanh ngoại tệ - Ngân hàng Ngoại thương (Vietcombank) chi nhánh
Tp.HCM. Nhiệm vụ ban đầu là nhân viên điều phối vốn phục vụ hoạt động
thanh toán xuất nhập khẩu.

Trong
bối cảnh Việt Nam bị cấm vận, các tài khoản Đô la không được mở ở Mỹ mà
phải mở qua các thị trường khác như Anh, Nhật, Đài Loan, Thái Lan, Hồng
Kông, Singapore… Yêu cầu đặt ra là cân đối, điều phối các dòng tiền đi,
tiền về để lựa chọn những điểm đặt tiền cho hiệu quả, để đảm bảo lưu
thông nguồn ngoại tệ tại Tp.HCM. Công việc này đặt ông vào yêu cầu phải
tìm hiểu và xác định các vấn đề tỷ giá.

Ông
nhớ lại: “Hồi đó, mình muốn đồng Yên Nhật để thanh toán thì phải gửi
thư nhờ đối tác mua hộ. Sau này thì thấy vô lý, mình đưa tiền cho họ đi
chợ mà không biết mua bán giá nào, cứ đưa Đô la, họ mua Yên rồi chuyển
vào tài khoản cho mình. Trong đầu mình thấy nó vô lý. Giả sử họ ăn gian
thì sao?”.

Đó
là suy nghĩ trực quan, mộc mạc của một người làm ngoại hối trực tiếp
trong những ngày đầu. Sự mộc mạc khởi đầu cho những tính toán và lý
luận mà “ông tỷ giá”, theo cách gọi về sau, theo đuổi.

“Với
suy nghĩ này, khi gặp gỡ với một số đối tác, tôi đề nghị có thể mua bán
ngoại tệ trực tiếp, thay vì tôi viết thư gửi nhờ anh mua dùm. Tôi muốn
giao dịch hàng ngày, anh fax cho tôi thông tin về tỷ giá. Từ đó mới bắt
đầu biết tỷ giá các đồng tiền hàng ngày như thế nào. Thế rồi khi giao
dịch, mình còn mộc mạc lắm. Mình cần bán USD để lấy Yên, họ báo 1 USD
là 120 Yên, mình hỏi là 125 Yên được không? Chắc bên đó hẳn họ nghĩ
mình là người không bình thường”, ông Phước cười hồn nhiên khi nhớ lại
những ngày khởi đầu ấy.

Chắc
là đối tác “thông cảm”, rồi hỗ trợ bằng cách mời qua nước ngoài đào
tạo. Ngày đó, cùng với ông Nguyễn Hòa Bình (Chủ tịch Vietcombank hiện
nay), Trương Văn Phước sang Singapore học việc. Câu nói của đời người
đến với ông ở cơ hội này.

Người
thầy tỷ giá đầu tiên của Trương Văn Phước, Alexandre Xavier, cũng là
một dealer nổi tiếng, nói về tỷ giá rằng: “Chúng ta không cần biết đó
là cái gì. Điều mà chúng ta cần biết là thị trường đang nhìn nó là cái
gì. Anh không cần biết, không quan tâm đồng USD, Yên, Franc đúng giá
hay chưa, mà cần biết mọi người đang nghĩ nó sẽ ra làm sao. Anh phải
cảm nhận những cái nhìn khác nhau của thị trường về nó”.

Về
sau, câu nói đó ảnh hưởng suốt 20 năm làm ngoại hối của Trương Văn
Phước. Nó tác động đến quan điểm, cách làm của ông, mà có một số người
phê phán là thị trường quá…

Sau
này, khi nghiên cứu sâu về các học thuyết kinh tế, khi làm luận án tiến
sĩ kinh tế chuyên về lý thuyết tỷ giá, có cơ hội tiếp cận lý thuyết
“Kỳ vọng hợp lý trong một thị trường hiệu quả”, ông xâu chuỗi lại quan
điểm của mình, rằng: “Cái ta cần biết là kỳ vọng của thị trường. Nếu ta
không biết, không quan tâm đến nó thì ta bị cô lập và sẽ có cái nhìn
phiến diện. Nhưng thế nào là kỳ vọng hợp lý thì lại là vấn đề khác. Anh
phải tạo ra một thị trường hiệu quả mà ở đó các luồng thông tin lan
tỏa, công khai, minh bạch, mọi người đều bình đẳng, công bằng khi đón
nhận những luồng thông tin đó, từ đó tạo ra kỳ vọng hợp lý. Khi nắm
được điều đó, anh có thể nắm được, đoán được đường đi nước bước của thị
trường”.

Và một dealer “mơ mộng”

Sáng
học lý thuyết, chiều vào phòng kinh doanh ngoại tệ (dealing room), anh
cán bộ ngoại hối của một ngân hàng thanh toán quốc tế hàng đầu Việt Nam
chóng mặt với thực tế, ngã ngửa với sự hồn nhiên của mình trước đó khi
thấy tỷ giá các đồng tiền biến động từng giây; khi biết dealing room
nối mạng với những người môi giới (broker) để kết nối liên tục các
nguồn thông tin, loan tới hàng chục nghìn dealer trên thế giới và các
quyết định, giao dịch chỉ diễn ra trong khoảng khắc…

Ở
hệ thống đó, lý thuyết thị trường hiệu quả được hiện thực qua các thông
tin từ broker; họ đưa tới các dealer khắp thế giới tiếp nhận để tạo kỳ
vọng về biến động của tỷ giá.

Vỡ
vạc và say mê. Đây là thời điểm tỷ giá và những vấn đề của nó thực sự
ngấm vào con người Trương Văn Phước. Từ năm 1990 - 2000, hầu như năm
nào ông cũng được qua Singapore để cập nhật và tích lũy kiến thức, kinh
nghiệm.

Và năm
1992, lần đầu tiên tại Việt Nam, tại Vietcombank Tp.HCM có một quầy
giao dịch được dựng lên, lắp màn hình truyền thông tin từ Reuters với
diễn biến tỷ giá các đồng tiền trên thế giới, do các dealer thực thụ
đảm nhiệm. Trương Văn Phước phụ trách và trực tiếp giao dịch. Nhóm chỉ
vẻn vẹn 3 người, sáng tham gia thị trường Hồng Kông, Singapore, chiều
đến thị trường London, Đức… Hãy thử xem, cách đây hai mươi năm, doanh
số nhóm này giao dịch mỗi ngày có từ 100 - 300 triệu USD!

10
năm ròng, cả khi ở vị trí quản lý, Trương Văn Phước được sống trong sự
chóng mặt, căng thẳng, áp lực và cả mê hoặc của một dealer ngoại tệ. Và
khi các vấn đề tỷ giá được ông khái quát lên thành những quan điểm thu
hút sự chú ý của giới chuyên môn, học thuật và nhà quản lý, thì đó
không chỉ là một dealer mẫn cán với nhiệm vụ nữa…

Ngay
những ngày đầu vào nghề, trong đầu của dealer trẻ hai mươi năm về trước
đã từng đặt ra suy nghĩ, và ông từng viết: “Cũng giống như lá cờ Việt
Nam tung bay trên đấu trường Sea Games hay Olympic, một ngày nào đó 3
mẫu tự VND sẽ xuất hiện trên màn hình Reuters của các dealing room quốc
tế và biết đâu lúc đó nước Việt Nam sẽ trở nên thân thiết với phần còn
lại của thế giới hơn nhiều”.

“Mơ
mộng!” - ông nói khi nhớ lại suy nghĩ và tình cảm của mình ngày đó. Bởi
thực tế đến hôm nay, để có được một đồng Việt Nam tự do chuyển đổi và
“tung bay” trên thị trường thế giới là một con đường không đơn giản…

Sự
không đơn giản được ông nhấn mạnh ở quan điểm: “Cái khó của tỷ giá hối
đoái là nghiên cứu rất sâu về lý thuyết, lại phải nghiên cứu rất sâu lý
thuyết đó có phù hợp với tiến trình phát triển của một nền kinh tế đặc
thù hay không”.

“Không
nên chiết xuất ra một cơ chế tỷ giá nào đó để cấy ghép vào thân của một
nền kinh tế khác, hệt như không thể chiết một cành đào để ghép vào một
cây mai Nam Bộ. Nó có thể ra hoa trong vài ngày Tết, nhưng không thể
sống được lâu dài”.

Ngừng
câu chuyện về quãng thời gian sôi nổi nhất của đời mình, ông Phước nhìn
theo dọc con phố lớn của Hà Nội. Ngoài kia, những hàng cây đang thay lá
để đón chào một mùa xuân mới.